БУГА-ШЫДЫРАА

Буга-шыдыраа, ыт-шыдыраа, тугул-шыдыраа дээн чергелиг шыйыглар ыяштарга даштар-биле ойнаар оюннар хол-шыдырааның оранчок мурнунда тывылган. Олар болза шыдыраа оюнунуң эгези болур.

Буга-шыдырааның холун аптыра аксынга, анаа калбак ыяшка-даа ангы хөл кылдыр чуруп алыр.

Оюн ийи бугадан болгаш чээрби дөрт оолдардан тургустунар. Бугаларны арай улуг-улуг, а оолдарны бичежек даштардан тургузуп алыр. Бир ойнакчы ийи буга-биле ойнаар, а өскези чээрби дорт оолдар-биле ойнаар. Оларның сезин иштики дөрбелчинниң белдирлеринге салып аар,16-зын холга тудуп алыр (16 сан даштыкы дөрбелчинниң карышкактарының санынга дең, а ниитизи-биле шыдыраа хөлүнде 24 карышкак белдир бар, ынчангаш анаа 24 даш херек ужуру ында). Оюннуң сорулгазы болза, оолдарлыг кижи холда оолдарын салып тургаш, «буганы» оруун муңгаштаар, а бугалыг кижи эптиг үени ажыглап тургаш, пешка көжүлештир, арта халып чип тургаш, оолдарны дөгерезин чиири болур. Баштай көштү бугалыг кижи эгелээр. Бугаларның кайы-бирээзи-биле дужунда турган оолду чивишаан, төпче көжер. Ийиги кижи дараазында оолдарнын чиште  турар чоруун эвээжедир сорулга-биле буганың дараазында чижин дуй салырын оралдажыр.

Оолдар-биле ойнап турар кижи холда оолдарны төңгүже салып кээр, а оолдарны төне бээрге, хөлде оолдарын пешка көжү-биле бир белдирден бир белдирже көжүп тургаш, буганы дуглаарын оралдажыр.

Бугаларны каяа-даа муңгаштап болур, ынчалза-даа ийи шивээге (берт шивээ, чадагай шивээ) муңгаштап тудар болза ону тергиин эки удук деп санаар.

Ук оюнну мырынай баштайгы амыдыралдың кижилери чогааткан деп санап болур. Оюннуң ылап утказы болза, чепсек чок хол даяң улус бөлүглежип алгаш, каскан тамы оңгарже азы ая, дузаанче улуг аңны киир сывыртап турарын илереткен. Черле ынчаш, бурунгу кижилер боттарының амыдырал-чуртталгазын оюн-тоглаазынга илередип, хая-дашка шыйып көргүзүп чораанын төөгү материалдарында бижээн.

Ажыглаан литература: Тыва оюннар. Иргит Самбуу,

Бурбужеп Д.Д., музейниң методизи