“Тыва улустуң уран чүүлү Россияның музейлеринде»

Декабрьның 2-де Тыва үндезин культура төвүнге “Тыва улустуң уран чүүлү Россияның музейлеринде. С.К. Просвиркинаның чыындызы” деп чаа номнуң ус-шеверлерге таныштырылгазы болуп эрткен.

Чырыкче үнүп келген номнуң үндүрүлгезин Тыва Арат Республиканың 100 чыл оюнга болгаш бо чылын чарлаттынган Россияның чоннарының культурлуг өнчү чылынга тураскааткан. Ук номда амгы үеде Тосмк областьтың чурт-шинчилел болгаш уран чүүл музейлериниң шыгжамырларында кадагалаттынган 105 чыл бурунгаар Бай-Тайга кожууннуң ус-шеверлериниң кылган ажылдарының каталогу кирип турар.

Шыгжамырларда коллекцияны 1917 чылда Тывага келген этнограф, чурукчу, ол үеде Томскиниң шеверлер-биле ажылдаар Комитединиң ажылдакчызы Софья Константиновна Просвиркина чыгган. Коллекция 1922 чылда Томск хоорайга ажыттынган музейниң шыгжамырынга кадагалаттынган.
Бо каталог тыва чоннуң ус-шеверлериниң аңгы-аңгы музейлерде шыгжаттынган ажылдарын чонга делгереңгей кылдыр таныштырган баштайгы ажылдарның бирээзи.

Чаа номнуң актаашкын езулалының үезинде 1917 чылда тыва ус-шеверлерниң кылып турган ажылдарынга дөмей ажылдарын республиканың ус-шеверлери улус-чонга таныштырып, солун делгелгени кылганнар. Оларның аразында чонар-даштан, ыяштан кылган янзы-бүрү хевирлиг эдилелдер, даараан идик-хептер, хам кижиниң хеви болгаш херекселдери, эр-кыс кижилерниң каасталгалары, өгнүң дерии кирген. Чүс чыл эрткен-даа бол, делгелге тыва ус-тывыш уран чүүлдүң чаңчылдары үзүлбейн, салгалдан салгалче дамчып келгенин бадыткаан.

Материалдар, херекселдер, темалар, уран чүүлдүң аргалары улуг-ла өскерлиишкин чок бо үеге дээр дамчып келгени кайгамчык-даа, чоргааранчыг-даа.

Делгелгеге ажылдарын бараалгадып, киржип келген ус-шеверлеривис Намжой Чойган, Шоңнай-оол Надежда, Ооржак Эльвира, Оюн Омак, Иргит Аяс, Монгальбии Карим, Сат Орлан, Кыр Аяс “Тыва улустуң уран чүүлү Россияның музейлеринде” деп номну белек кылдыр алганнар.

Чаа каталог этнографтарга, искусствоведтерге, фольклористерге, уран чүүл болгаш төөгү башкыларынга, сургуулдарга, культура ажылдакчыларынга болгаш ниити чонга ажыктыг болгаш солун дээрзинге идегээр-дир бис.

Ном бо удаа эвээш санныг (130 экз.) үнген, чүгле уран чүүл школаларынга чедер санныг болган. Ынчангаш номну таныштырган кежээниң киржикчилери келир чылын номну хөй санныг кылдыр үндүрерин, харын-даа үндүреринге акша чыырын, спонсорлаарын сүмелешкеннер.

Информация и фотографии: Центр тувинской культуры