Версия для слабовидящих
Тыва Республиканың Алдан-Маадыр аттыг Национал музейинге Россияның Эртем хүнүн демдеглеп эрттирип, музейниң аалчызы болуп, ол хүн Тываның күрүне университединиң күш-ажыл кафедразының эргелекчи башкызы культурология эртемнериниң кандидаты Аниела Борисовна Ондар биле ужуражылганы кылдывыс. Дыңнакчыларынга унпверситеттиң студентилери биле музейниң ажылдакчылары. Эртемче бодунуң баштайгы белен эвес базымнарын эгелээнин ылаңгыя Национал музейниң шыгжамырында эдилел идик-хеп аймаанга ажылдаарынга база Санкт-Петербург хоорайда Россияның этнография музейинге Тывага ХIX – XX чүс чылдарда шинчилелдер кылып чораан эртемденнерниң чыып каан эдилелдерин көрүп бижээнин чугаалады. Эртемден ылаңгыя музейде шыгжаттынып чыгдынган эдилдер биле канчаар өөренип, ооң төөгүзүн, кайы кожуундан келгенин, кым деп эртемден чырыкче үндүрүп бижээнил дээш дыка солун медээлерни чугаалап, көргүзүп тургаш тайылбырлады. Бодунуң эртем удуртукчузу башкызының дугайында чылыг сөстерни, ооң чагып сургаан чүүлдерин сактып студенти өөреникчилерге эртемче, шинчилел ажылдарын кылырда базымнарын, частырыгларын башкы чугаалап берди. Ужуражылганы ажыдып музейниң хоочун ажылдакчызы Күжүгет Татьяна Хунаевна “Чеди тейим” деп Салчак Молдурга чогаалчывыстың Моол-Тыва найырал үезинде бижээн шүлүүнге ырыны чараш-хойуг таалал биле ырлап берди. Ужуражылга үезинде Шагаа бүдүү айынга таварыштыр, тыва өгберивистиң ойнап чораан ыяштан чазаан шыдырааны, тыва таалыны, хоочун ус-шевер Бады Ооржак Хереловичиниң чазаан 12 чыл календарында мал, аң-мең дүрзүлерин делгедивис. Улуг сонуургалды “Сайзанак” оттурду, шаанда сай суг дажындан сайзанак салып ойнап чораан болза мында ус-шевер чораан Байынды Б.С., Черзи М. Х-С.ыяштан чазаан мал-маганы, сайзанак өгнүң бичии хемчээлде ойнаарак эдилелдерин магадап көрдүлер. Бичии кадарчы оолдар-уруглар сайзанак тип алгаш ойнап, кажан аал-коданче хойну киирер үе –шагын көрүп билир чораан. Таалы оюн көшкүн чоннарга Кыдаттан XII-XIII чүс чылдарда укталып келген. Бо таалыны Чаа-Хөл чурттуг ус-шевер даш чонукчузу Б.С.Байынды 1966 чылда Алдан-Маадыр аттыг чурт-шинчилел музейинге тайылбыр бижии- биле дужааган турган. Таалының узун саны шупту 60 (алдан) база 12 Чөөн-чүк улустарының дириг-амытаннар дүрзүлерин ойуп чазаан. 12 — аң, мал-маган дүрзүлери 4 дөрт санныг шупту 48, артканнары “Өлчей удазыны” – 4 таалы, “Хаан-Херети куш” – 4 таалы, “Алан-Тоос чечек” – 4 таалы. Сураглыг график чурукчу Ч.К.Монгуштуң чураан ажылы делгелгени каастап, база фото чурукчу, чурт шинчилел музейиниң баштайгы директору В.П.Ермолаевтиң төөгүлүг чуруктары эрткен үевис биле холбап, аныяк өскен биле харылзаштырып турду.
Ужуражылганы эрттирген культура,уран-чүүл, чүдүлге болгаш чурт-шинчилел кидизиниң методизи Б.С.Майны. 09.02.2023 чыл.
Фотографии доступны по ссылке:
https://vk.com/album-30861506_292820664
