Версия для слабовидящих
Билзек — херээжен-даа, эр-даа кижиниң холунуң салааларының аянныг, чараш каасталгазы, кижиниң хууда эдилээр эди, салым- чолун өскертип алырының демдээ, а чамдык таварылгада билзек камгалал – сагыызын хүлээлгени күүседип чоруур. Билзекти эң-не бурунгу каасталгаларның бирээзи деп санаттынып турар, даш чепсек үезинде сөөктен, даштан, а хүлер чепсек үезинде (металлдан) алдындан билзектер тыптып келген. Бурунгу делегейниң төөгүзүнде билзек, чүстүк чугле анаа каасталга боорундан ангыда кижиниң тодаргай социал байдалының демдээн база илередип турган. Ниитизи-биле чугаалаарга тускай мергежилдиглер, эрге — чагыргада кижилер, хоойлу ажылдакчылары, ызыгуурлуг өг-бүлелер, дүжүлгеде эргелиглер, бөдүүн кижилерден ылгалдыг, тускай болуру — биле кандыг – бир демдек азы дүрзү ыя баскан тускай тургузуглуг — даа чүстүктерни, билзектерни кедер, эдилээр чораанын төөгүнүң материалдары бадыткап турар. Билзек деп сөс тыва дылда ийи утканы илередип турар. Бир дугаар утказы салаага суп алыр кадыг материалдан кылган дээрбек хевирлиг каасталга. Ийи дугаар утказы дээрге чүвени быжыглаар азы каастаары-биле аңаа кедирер дээрбек. А чүстүк дээрге билзектен хемчээл талазы-биле шала улуг, арынныг кезээ төгерик, дөстек, үш булуңчук, ромбу хевирлиг, дөрт булуңчук, дээш оон — даа өске хевирлерлиг, үнелиг даштар – биле карактап каан – даа болгулаар салааның каасталгазы. Чүстүк деп термин өске түрк дылдарда база ажыглаттынып турар: бурунгу тюрк дылда «jüzük», башкир «йөзөк», казах «жузiк», киргиз «жузук, шакек», татар «йөзек». Алтай чоннуң дылында «jeстeк», кожа чыдар хакас чонда чÿстÿк.
Бурбужеп Д. Д., Национал музейниң методизи
