Музей чаштарга

Кандыг-даа чоннуң төөгүзүн, культуразын, кижилерниң тус-тузунда сагыш-сеткилиниң байдалын илередип чоруур ниитилелге ужур-уткалыг, делгем ажыглалды күүседип чоруур чепсек – кижиниң төрээн дылы. Төрээн дыл – бүгү аймак чоннун каш-каш салгалдарга чедир амыдыралчы көрүжүн, ёзу-чурумун, бурунгу ужур-сагылгаларын, уран салым-чаяаны-биле кады кадагалап арттырып каар эртине. Ындыг болганда, төрээн дылын өөренири, келир салгалдарга арттырып бээри, чаа салгалдың кижилериниң дылының культурлуг болурун чедип алыры кижи бүрүзүнүң хүлээлгези болур.
Төрээн дылынга ынакшылды, сонуургалды, хумагалыг болурун, кижини долгандыр турар хүрээлел хевирлээр: бир-ле дугаарында өг-бүлези, школа назыны четпээн уруглар албан черлери, школа, ниитилел дээш оон-даа өске.
Тыва Республиканың төвү Кызыл хоорайның өөредилге албан черлеринде, эң ылаңгыя, школа назыны четпээн уруглар албан черлеринде төрээн дылын уругларга өөредириниң айтырыглары чидиг байдалда турар. Төрээн дылынга хамаарылга, аңаа шын чугаалажып өөренириниң айтырыгларынга өг-бүлелерде аңгы-аңгы хамаарылгалыг болуп турар: чамдык кижилер «Ону өөренгениниң ажыы чок, артык», а бир кезек ада- иелер «Төрээн дылын билири чугула» деп санап турар. Бүдүн аймак чонну төлээлеп чоруур, ниитилелге ужур- уткалыг төрээн дылын өөренири канчап-даа артык эвес болур ужурлуг. Бодунуң быжыг үзел-бодалын, туружун, ниити культуразын илередиринге төрээн дылын, чонунуң төөгүзүн, ада-ызыгуур салгалын билири кончуг улуг ужур-дузалыг. Уругларның чугаазын тыва дылга сайзырадыр, сөс курлавырын байыдар сорулгалыг программаны тыва чоннуң үндезин амыдыралынга даянып тургузарын чугулага албышаан, школа назыны четпээн уругларның тыва дыл чугаазын сайзырадыр “Адыш оюу Тыва чуртум” деп чижек программа 2018 чылда ажылдап кылдынган.
2022 чылдын октябрьның 28 –те Тыва Республиканын Алдан-Маадыр аттыг Национал музей, Тыва Республиканын ооредилге болгаш эртем ямызынын национал школа хогжудер интитуду тыва дыл хунунге таварыштыр школа назы четпээн уругларга, торээн тыва дылын кадагалап, камгалап, сайзырадыр сорулга-биле Кызыл хоорайнын уруглар садтарынын кижизидикчи башкыларынга хемчегни эртирген. Шак бо хемчегге, хоорайнын уруглар садтарында тыва дыл башкылап турар бежен бир кижизидикчи башкылар киришкен.
Музейнин методистери, кижизидикчи башкыларга музейнин тускай темалыг делгелге залдарынга болгаш экспонаттар-биле канчаар кичээлдерни эрттирерип болурун сумелеп, арга – дуржулганы кылганнар. Семинарнын киржикчи башкыларынга “ Тыва дылым- унген дозум” деп квест-оюну коргузуп бедик деннелге эртиргеннер. Ясли-садик башкылары эрттирип турар хемчегни сонуургап, музейнин методистерге бедик унелелди берген. Кижизидикчи башкылар биле музейнин ажылдакчылары моон-даа сонгаар сырый харылзааны тудуп, онзагай, коруштуг, мындыг хемчеглерни катап эртирерин кузеп артканнар.

Материалды культура, уран- чуул, чудулге боогаш чурт шинчилел салбырынын методизи Донгак В.Ч. бижээн.