Версия для слабовидящих
Саңымны салдым,
Чажыымны чаштым.
Чалбарыымны кылдым.
Тоолай чылы. Тодуг – догаа болзун!
Үнүш-дүжүт чаагай болзун!
Оът-сиген элбек болзун!
Азыраан мал хүр турзун!
Аал-оран тайбың турзун!
Курай, курай, курай!
Шагаа 2023 чыл бүдүүзү айында Кызыл хоорайның өөреникчилериниң болгаш студентилериниң Шагаа байырлалын, Национал музейниң тиккен ак-өргээзинге болуп эрткен. Ак өргээ ийи баганалыг, он ханадан тип тургускан, ишти делгем болгаш улуг, демир суугуулуг, езулуг-ла тыва өргээ. Өргээ иштинге уруглар Шагаа үезинде ойнаар оюннарның хевирлерин дөрде аптаралар кырынга делгеп салган: “Буга- шыдыраа”, “Мунгаш -шыдыраа”, “Тыва шыдыраа”, “Он ийи аңнарлыг даалы” (домино), “Сайзанак оюн”, “Беш чүзүн малдың ыяштан дүрзү хевирлери”, езулуг спортчу “ча-согун”, езулуг ойнаар “игил”, “Ыяштан чазаан он ийи чылдарның дүрзүлери”. Өргээниң даштыккы дерилге каасталгазында, хөртүк харда тал ыяш, ында өң чүзүн чаламалар. Эжик кырында, беш чүзүн өңнүг кадактар киискиттинип астынган. Хемчегге келген уругларга эптиг, боттуг шынныг болуру-биле, сан салыр езулал кылыр, аът шалбадаар, тевек тевер, хаак аът мунуп алгаш чаржыырынга эптиг, таарымчалыг шөлчүгештерни ангылап, кызыгаарлап кылган. Даштыгаа Шагаа байырлалынга уруглар, киржикчилер доңмазы- биле шимченгир оюннар “Аът чарыжын”, “Аскак – кадайны” уругларга ойнаткан. Өргээ иштинге, изиг отка хайындырган сүттүг шайны ижип, ааржылыг тыва далганы омааш биле чүгүдүп-былгап чип, чылыг өг иштинге кажык адып, шапчып, аът чарыштырып, буга — шыдыраа ойнап, тывызыктажып, дүрген-чугаага мөөрейлежип ойнааннар. Хемчегниң киржикчилери: өөреникчилер, сургуулдар езулуг –ла бурун – шагдан тура ада- өгбелериниң чурттап чораан өг деп “өргээ-уязынга” кирип, шагааны тыва чон канчаар эттирип чораанын, амгы үеде канчаар эттирип турарыл, “Чолукшукшулга” езулалын , хемчегниң эттирикчилери-биле катай кылып, кады эрттиргеннер.
Национал музейниң тиккен ак өргээ өөнге Шагааның бүдүү хүннеринде эттирген, байырлалынга дараазында өөредилге черлери идепкейлиг киришкеннер: Гослицейниң улуг класс өөреникчилери, Тудуг техникумунуң сургуулдары, Кызыл хоорайның №5 дугаар школазының өөреникчилери, Тываның күрүне университединиң көдээ ажыл-агый салбырының студентилери. Өргээ-өөвүске шупту – 85 өөреникчилер, студенти уругларывыс байырлап ойнааннар. Төп музей иштинге – 76 эге класс өөреникчилери байырлаан. Музейден дашкаар 116 улуска Шагаа дугайында оюн-чаңчылдарны көргүскен. Оларның 21 – ясли-садик уруглары, 25 – школачылар, 21 – студентилер, 8 – улуг кижилер. Шупту 290 кижи саны болган.
Политехникум студенти оолдары башкызы биле аъштыг-чемниг келгеш, тыва оюннарга идепкейлиг киржип, ойнап дооскаш өгге шайлап чемненгеш, “Езулуг-ла тыва өгге Шагааладывыс”-деп, четтиргенин илереттилер. Түңнелинде төрээн дылын билир уругларывыс оюннарже чайгаар киржип чоруй баар болду. Өгбелеривистиң ыдык чаңчылдарын, аас- чогаалдарын салгалдарга арттырып, уругларывыска чажындан-на эвилең чаңга, хүндүлел езулалдарынга чаңчыктырып өөредир Шагаа байырлалывыс — биле амыр-ла, амыр!
Национал музейниң Культура, уран-чүүл, чүдүлге болгаш чер-чурт өөренир килдистиң методизи Б.С. Майны. 22.02. 2023 ч.
