Версия для слабовидящих
Чоннуң республика чергелиг «ТАРАА ДОЮ» деп аъш-чем фестивалы
Тывада чарлаттынган чоннуң демнежилге чылынга база көдээ ажыл-агый ажылдакчыларының хүнүнге тураскааткан республика чергелиг чоннуң «ТАРАА ДОЮ» деп аъш-чем фестивалы 2023 чылдың октябрь 7-де Национал музейниң девискээринге болуп эртер.
Тыва чон шаандан тура амгы үеге чедир үнелиг аъш-чем кылдыр бодунуң тус-чериниң чиңге-тараа янзызын камгалап алган (Сибирьде кара чаңгыс) чоннарның бирээзи. Төп Азияның көшкүн чоннары, ылаңгыя номадтар – амгы тываларның өгбелери, чер ажылының эгезин салып, чоорту кижи төрелгетенни культурлуг үнүштерниң янзылары-биле байыткан чон.
Билдингир эртемден Николай Иванович Вавилов (1926) Төп Азияны чиңге-тарааның тывылган төвү деп санап турар. Ооң-биле холбаштыр үрезин янзыларының тускай шыгжамырын (кадагалалын), чоннуң аъш-чем үнүштериниң уксааажыдылгазын, ону болбаазырадып кылырының база турумчуй берген арга-дуржулгазын болгаш шаандан тура туруп келген билиглерин делгередирин шинчилээри онза чугула апарган. Амгы үениң база бир чидиг айтырыы – Бөмбүрзектиң культурлуг үнүш аймааның биологтуг янзызын кадагалаары деп билзе чогуур, ук сорулгаларны шиитпирлээри чугула.
«ТАРАА ДОЮ» деп чоннуң аъш-чем фестивалы республика чергелиг деп үндезинниг. Фестиваль үезинде чоннуң чаңчылдарын база көдээ ажыл-агыйны деткип, сайзырадырынче угланган мөөрейлер, мастер-класстар, делгелгелер база өске-даа хемчеглер планнаттынган.
Фестивальдың деткикчилери: Тыва Республиканың культура яамызы, Тыва Республиканың көдээ ажыл-агый база садыг-саарылга яамызы, Тыва Республиканың экономиктиг сайзырал база үлетпүр яамызы.
Фестивальдың эрттирикчилери: Тыва Республиканың Алдан-Маадыр аттыг национал музейи, Тыва Республиканың көдээ ажыл-агый база садыг-саарылга яамызы.
Фестивальдың сорулгалары болгаш чорудар ажылдары:
— хөй-ниитиниң кичээнгейин тыва чиңге-тараа үрезининиң янзыларының тускай шыгжамырын (кадагалалын) база Тывада өске-даа чаңчылчаан тараа культураларын катап тургузарынче хаара тудары;
— тараа культураларын ажаап өстүреринге чоннуң чаңчылдарын кадагалаары база тускайлаңын тодарадыры;
— тараа культураларын огулуг ажаап өстүреринге, чиңге-тараадан болгаш өске-даа тараа культураларындан аъш-чем кылырының технологияларын, чоннуң чаңчылдарын камгалаары;
— мастерлерниң база чаңчылчаан болгаш чоннуң кухнязының аъш-чем аймааның бүдүрүкчүлериниң билиг, мергежилин бедидери;
— чогаадыкчы харылзааның болгаш өзүлдениң хүрээлелин тургузары, мастерлерниң ажыл-ишчи база чогаадыкчы харылзааларын сайзырадыры;
— тус черге өстүрген чиңге-тарааның үрезининиң каш янзы хевирлериниң кадагалалын тургузары (Delectus plantarum – солчулгалыг үрезин шыгжамыры), оон аңгыда тус черге таарыштырып болгу дег чиңге-тарааның хевирлериниң болгаш өске-даа культураларның коллекциязын кылыр;
— тараа культураларын ажаап, өстүрүп ажылдап чоруур база чоннуң чаңчылчаан аъш-чем аймааның бүдүрүкчүлериниң, оон аңгыда ус-шеверлерниң, чоннуң аас чогаалын күүседип чорурр мастерлерниң дугайында медээлер шыгжамырын тургузары;
— мастер-классттарны болгаш делгелгелерни организастап тургаш, арга-дуржулга солчуру.
Фестивальга албан черлерин болгаш организацияларның коллективтерин, арат ажыл-агыйлыг кооперативтерин, көдээ ажыл-агый бүдүрүкчүлерин, чурукчуларны болгаш чонга суй-белектер бүдүрүп кылып чоруур ус-шеверлерни, турисчи албан черлерин киржиринче чалап тур бис.
Фестивальдың киржикчилери кылдыр албан чери, көдээ ажыл-агый чери, аймак азы өг-бүле киржип болур. Команданың киржикчилериниң санын өйлевейн турар. 16 хардан өрү назылыг киржикчилер команданың кол өзээн тургузар.
Фестивальга киржири-биле чагыгларны 2023 чылдың октябрь 4-ке чедир дараазында адрестерге хүлээр:
Республика Тыва, г. Кызыл, 667000,
ул. Титова, 30,
ГБУ «Национальный музей имени Алдан-Маадыр Республики Тыва»
Тел.: (394 22) 3-10-33, 2-28-04;
Е-mail: tuva-museum@mail.ru
Официальный сайт: www.museum.tuva.ru
Модераторы – Мандан-Хорлу М.М., ученый секретарь – тел. 8 923 382 18 65, mandan-horlu@yandex.ru
Донгак Валерия Чаш-ооловна, методист отдела культуры, искусства и краеведения, тел. 8 952 752 09 96, dongak-1964@mail.ru
Саая Ольга Владимировна, методист отдела культуры, искусства и краеведения, тел.
8 923 275 94 67, olga-saaya@mail.ru
Мөөрейлер дараазында деңнелдерге эртер:
— «Чиңге-тараа / арбай далганын кылырынга эң эки мастер-класс»;
— «Тараам турда тодуг-ла мен…» деп чиңге-тараа / арбай далганындан кылган аъш-чем аймаа».
Фестивальдың эртер чуруму:
2023 чылдың октябрь 7.
9. 00 – 11. 00 ш. — Фестивальдың киржикчилериниң болгаш аалчыларының тургустунары база бүрүткели: Национал музей девискээринге.
9. 00 – 11. 00 ш. – Командаларның тускайлап айтып берген черлеринге тургустунуп, делгелгезин дериири, бараан-сараанын делгээри.
11. 00 — 11 ш. 30 мин. – Фестивальдың байырлыг ажыдыышкыны.
11. 30-15. 00 ш. – Мөөрейлиг программа.
12. 00 ш. Тываның чонунуң национал кухнязының аъш-чем, уран чүүлге хамаарышкан үндүрүлгелериниң, аудио-видео-материалдарының, национал хеп-сынының делгелге-садыы,
16. 00 ш. – Фестивальдың хаашкыны. Дипломнарны болгаш белектерни тыпсыры (музейниң төп чадалыг шөлүнге).
