Тыва куданын езулалдары

Ноябрьның 17 хүнүнде Тыва республиканың Национал музейинге чаа өг-буле тургустунуп келгенинге өөрүп, номчукчуларывыска аныяктарның кудазын чиңгине тыва ёзулалдарны сагып эрттиргениниң дугайында сонуургадып бараалгаал.

Аныяктар болгаш оларның ада-иези, төрелдери, эш-өөру байырлалче шупту тыва хептерлиг чедип келгенннер. Аныяктарны дөргул-төрели адыш часкаашкыннары-биле уткуп, хулээп алган.

Бирги ёзулалдың аайы-биле келин кысты ооң авазы, даай-авалары өскен өөнден үдеп, ашактыг апарганын барымдаалап, уруунун чажын үш чара өрүп, ашааның чурттунга баргаш, кежээ, дыңнангыр болурун чагывышаан, амыдыралы аас-кежиктиг, каас-коя болурун күзеп, ырлажып турганнар. Ынчалдыр кызын белеткеп, йөрээлдерин чугаалааш, оолдун аалынче ооң улузу-биле кады аъттаныптарлар.

Оолдун аалында төрелдери кернин манап, белеткенип алган орарлар. Игилинге ойнавышаан, ырызын ырлап уткуп аарлар. Келин кыстын үш чара өрээн чажын чаңгыс кылдыр бөлүп, чавага баглап каарлар. Кыстың арнын чажырып, ужур аайы-биле думаалай кедирип каар.

Оолдуң улуг даайы ол думаалайны келин кыстын арнынга холдары-биле дегбейн, узун ыяштың дузазы-биле ап кааптар. База-ла бо ёзулалдың үезинде оолдуң төрелдери йөрээлдерин кернинге чугаалап турарлар.

Дараазында аныяктар болгаш оларның аалчылары кижи көжээлерниң кулактарынга күзелдерин сымыранып берип, оларның мурнунга өргүлүн сөңнээннер.

Амгы үениң негелдези-биле аныяктарның өгленип алганын шынзыдары-биле музейже ХААБтың (ЗАГС) ажылдакчызын чалап алганнар. Ажылдакчы кижи тыва дылга бадыланчыр ёзулалды эрттирип берген, база үениң негелдезиниң аайы-биле чаа тургустунуп келген өг-бүле алдын билзектерин солчуп кеткеннер.

Дараазында келин кыс ашааның өөнге келгенин барымдаалап, ол өгнүң одун чемгерер турган. Ынчангаш аныяктар артыш кыпсып, йөрээлин чугаалап, ол ёзулалды база эрттиргеннер.

Ооң соонда эрниң авазы болгаш улуг даайы келген кернин «Даш октаан черинге чыдар, келин барган черинге чурттаар» дээни-биле дөмей кыстың кудага кеткен хевиниң эдээн согааш дажы-биле базырып каар.

Кыстың авазы куда үезинде база уруунга йөрээлдерин чугаалап, шай биле дус хаптарын белекке сунуп бээр.

Келин кыстың хайындырган сүттүг шайын амзаар деп ёзулалды кыс уруг баш бурунгаар хайындырып белеткеп алган шайы-биле оолдуң-даа, кыстың-даа улуг төрелдеринге аяктарга кудуп-сөңнеп демдеглеп каан.

Ынчалдыр музей иштинге болган куда төнүп, келген аалчылар аразында кожамыктап, тывызыктажып, мөөрейлежип доосканнар.

Аныяктарның амыдырал-чуртталгазы аас-кежиктиг, чедиишкиннерлиг, өөрүшкүлүг, кадыкшылдыг болзунам! Курай-курай!