Интервью с участником афганской войны Кууларом Айдыном

Интервью с участником афганской войны Кууларом Айдыном

Рубрика. 30-летие со дня завершения выполнения задач 40-й армией на территории Афганистана.

Интервьюер: Сангы-Бадра Р.Р. — ст.н.с. отдела истории НМ РТ.

Интервьюируемый: Куулар Айдын Оолакаевич — гвардии рядовой, служил в 5-й мсд (наводчик-оператор БМП-1) и 12-й разведроте. Родился 26.03.1968 г. в с. Торгалыг Өвюрского района. Был призван в армию райвоенкоматом в 1986 г. В Афганистане с 1987 по 1988 гг. После афганской войны продолжительное время работал в УФСИН, в настоящее время на пенсии.

С Айдыном Оолакаевичем у нас вышла довольно интересная беседа. Мы ее разбили на несколько частей, поскольку по объему регламент не выдержан. Сегодня презентуем первую часть.

Часть 1.

— Айдын Оолакаевич, афган дайынынче канчап чорупкан силер?

— 1986 чылдын ноябрь 15-те Өвур кожуунга менээ повестка келген. Өвурден 2 кижи шеригже келдирткен бис. Кызылга кээривиске, 10 кижи немежип келген. Оон бисти, 12 кижини, «20 А команда — ближнее зарубежье» дээш шеригже чоруткан. «Учебканы» Туркменистаның Теджен деп хоорайынга 6 ай ишти эрткен бис. Ол уеде болза, Туркменская АССР Совет куруненин девискээринге турган. Сургуулдар соонда, 1987 чылдын май тончузунде, Афганистанче бисти киирипкен.

— Туркменияга өөренип тургаш-ла Афганистанче силерни чоргузуптар деп билир турган силер бе?

— Туркестанский военный округ (ТуркВО) ол уеде чугле Афганистан баар  улустарны белеткеп турган. Чеде бээривиске-ле биске чугаалаан: «афган дайынынга киржир силер, ынчангаш бо шылгалдаларны эки ооренип алынар».

— Кым кылдыр өөренип турдунар?

— Мен 8 класс соонда, Кызылга СПТУ дооскан болгаш, тракторист-машинист деп мергежилдиг турган мен. Ынчангаш мени мотострелковый талазынга хулээп алган. Мотострелковая пехотага наводчик-оператор турган мен. Тедженге БМП-1 деп машинанын адар кижизи кылдыр өөредип турган. Улуг калибрлиг ствол-биле 40 снаряд боолаар. Стволдуң чанында противопехотный пулемет бар. Ол болза 2 муң ок боолаар. Ооң чанында ПТУРС деп 2 ракеталар бар. БМП-ның кырында тускай люктен салып ундурер турган.

— Афганистанче силерниң-биле ниитизи каш кижи кирген ирги?

— Майның төнчузунде 73 кижи Афганистанче кире берген бис. Бистиң аравыста чугле мотострелоктар эвес, танкистер база пулеметчиктер, гранатометчиктер, десантниктер, снайперлер дээш шупту турган. Туркменистаның Мары деп областында чугле «южное зарубежье» кирер ИЛ-76 деп самолетар турган. Белен манап турар боор чорду.

Афганистанга дужуп келгеш, 73 кижи тарай берген бис. Мотострелоктар 6-7 кижи артып калган. Оон биске анкеталар толдурткаш, ол чурт-биле база таныштыргаш, «дайын болуп турар черде келген, интернационалчы хулээлгемни кууседир мен» дээн хевирлиг бистен чошпээрел бижик ап алган. Дараазында постуга бисти чыскаалдырып алгаш хунуң-не инструктаж бээр. Өске шимчээшкиннер кылып болбас, чугле приказ дыңнаар. Анаа хүндүс безин, долгандыр боолап турар. «Черге чуу-даа чыдар боор: конфет, ручка… Чуну-даа дегбес, чуге дизе растяжкалар (чер кырында миналар) салып калган болур» деп инструктаж бээр. Бистиң турар постувусту долгандыр база миналар салып калган турган, бисче оске улус чагдавазын дээш, чуге дизе бистиң посту иштинде ок-чепсектиг хөй складтар бар, оларны кадарып, караул чоруп турар.

Каш дугаар мотострелковый полкуга хамааржып турган силер?

— Афганистаның Шинданд аттыг провинзиязынга турумчуп туруп алган бис. 5 дугаар мотострелковый дивизияның 3 дугаар бригадазынга турган мен.

Бир дугаар «дайынчы үнүгче» кажан унген силер?

— Мен ам наводчик-оператор болгаш, чугле блокпостуларга турган мен. Блокпост дээрге чугле спецтехника ажып эртер, бетон оруктарда контрольно-пропускной пунктулар. Блокпостуга дайынче дораан үндүрбес. Баштай 2 ай иштинде «учебка» эртер. Ол уе соонда дайынчы үнүглерче үнүп эгелей берген мен. Үнериниң бертинде, плащ-палатка чаткаш, дайынчының ап чоруур херекселдерин чечелээр. Ол дериг-херекселдер 32 кг болур. Чечелээн соонда, душтекиниң 4 шак үезинде блокпостудан шимчеп үнер. Блокпостулар орук дургаар, 3 км болгаш-ла тургускан болур. Дайзыннар противотанковый миналар салып үнмези дээш. Ол итальян миналарны сапер техника-биле эскербес, чугле ыт дузазы-биле тып шыдаар.

— Эң-не берге байдал кандыг турган?

— Эң-не берге чуве дээрге ижер суг чок. Даглыг черге 14 хонар, солуур уезинде вертолет келбейн база баар. Сухой поек 14 хонук ишти санап калган чоруур. Сугну база военный термостарда санап калган турар. Ижер суксун чокта улус сидиин-даа ижип чоруур, ындыг байдал база турган.

— Бир солун байдал дугайында чугаалап беринерем?

— Мен бир дугаар баргаш дыка девидеп турган мен. Кежээ када ада берген.  Миномет-биле боолай бээрге, снаряды ужуп-сыгырарга, сактырымга чанында душкен ышкаш. Оон «Душманы приближаются что ли?» дээримге, чанымга олурган оол «Бери пулемет и отстреливайся» дээрге, мен оюн-баштак билбейн, пулемету туткаш, уне-ле халаан мен. Девидээш, баштактанырга шынга апкан мен. Боолап турар талаже шыгаап олурумда, бир оол мени «Ты его не слушай, нельзя без приказа стрелять» деп, чангыс-даа ок халас ундурбес, камнаар деп чугаалап турган.
Дан адып чырып турда, сержант Ливицкий мени «Гвардии рядовой Куулар» деп, даг кырынче айтып турар. Дуне боолап турган талаже тураннап көөрумге, дыка бичии оолдар боолап турар. «Дуне ол улустарже боолаар деп турган сен, боолаан болзуңза душманар езулуг бисче халдап болур турган. Ол улус адып турда, бис удур боолавас болзувусса, олар даяныптар чуве тыппайн баар, ынчангаш халдавас» деп чугаалаан. Душманнар бисти «живая мишень» кылып алгаш, ол бичии оолдарны адып өөредип турган болган. Ам бистиң долгандыр броня болгай. Ындыг база болур деп ынчан чаа билип калган мен.

Сангы-Бадра Р.Р., ст.н.с. отдела истории НМ РТ